Τι δείχνουν οι έρευνες για τις οθόνες και την ανάπτυξη του λόγου στα παιδιά

Σε μια εποχή που η τεχνολογία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, είναι δύσκολο τα παιδιά μας να μην έρθουν σε επαφή με οθόνες από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.

Είναι λογικό για πολλούς γονείς να αναρωτιούνται κατά πόσο επηρεάζονται τα αναπτυξιακά στάδια των παιδιών τους και κυρίως αν θα υπάρχει κάποιο αντίκτυπο στην καθυστέρηση του λόγου.

Τα τελευταία χρόνια, διεξάγονται συνεχώς έρευνες, προκειμένου να δοθούν οι κατάλληλες απαντήσεις άμεσα, που αφορούν την αναπτυξιακή πορεία των παιδιών και ειδικά τη γλωσσική τους εξέλιξη.

Τι λένε οι μελέτες

Μελέτη University of Toronto (2017)

Μια από τις πιο σημαντικές μελέτες στον τομέα, η οποία εξέτασε παιδιά ηλικίας 6 έως 24 μηνών, έδειξε ότι κάθε επιπλέον 30 λεπτά έκθεσης σε οθόνες ημερησίως συνδέεται με 49% αυξημένη πιθανότητα καθυστέρησης λόγου. Το εύρημα αυτό αναδεικνύει τον αρνητικό αντίκτυπο της πολύωρης χρήσης οθονών σε μικρά παιδιά, ειδικά στα κρίσιμα πρώτα στάδια της γλωσσικής ανάπτυξης.

Σύσταση American Academy of Pediatrics (AAP)

Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP) τονίζει ότι τα παιδιά κάτω των 18 μηνών δεν επεξεργάζονται ούτε μαθαίνουν αποτελεσματικά από ψηφιακό περιεχόμενο, ακόμα κι αν αυτό θεωρείται «εκπαιδευτικό». Η δια ζώσης επικοινωνία και η αλληλεπίδραση με ενήλικες παραμένουν αναντικατάστατες για την υγιή ανάπτυξη του λόγου.

Μελέτη National Institutes of Health (NIH)

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε παιδιά προσχολικής ηλικίας κατέδειξε ότι η πολύωρη έκθεση σε οθόνες σχετίζεται με αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου, κυρίως σε περιοχές που σχετίζονται με τη γλώσσα και τη φαντασία. Αυτό υπογραμμίζει τη σημαντική επίδραση που έχει η χρήση ψηφιακών μέσων όχι μόνο στην επικοινωνία, αλλά και στη νευρολογική ανάπτυξη.

Πρόσφατη μελέτη University of Adelaide (2024)

Σε μια καινοτόμο μελέτη που παρακολούθησε 220 οικογένειες με παιδιά 3 ετών, χρησιμοποιήθηκε η συσκευή LENA (Language ENvironment Analysis) για την καταγραφή των συνομιλιών μέσα στην ημέρα. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά:

• Κάθε 1 λεπτό παρακολούθησης οθόνης αντιστοιχούσε σε:

  • 7 λιγότερες λέξεις που είπε ένας ενήλικας στο παιδί

  • 5 λιγότερες λέξεις που είπε το ίδιο το παιδί

  • 1 λιγότερη ανταλλαγή προτάσεων (back-and-forth), δηλαδή λιγότερο διάλογο

• Με περίπου 3 ώρες οθόνης ημερησίως, τα παιδιά έχαναν έως και:

  • 1.139 λέξεις ενηλίκων την ημέρα

  • 843 δικές τους λέξεις

  • 194 αμφίδρομες αλληλεπιδράσεις, δηλαδή σημαντικό χάσιμο λέξεων, λόγου και επικοινωνίας

Αυτά τα ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι η παρατεταμένη έκθεση σε οθόνες μειώνει δραματικά τις γλωσσικές ευκαιρίες και τη συναισθηματική ανταπόκριση, που είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη του λόγου. 

 Γιατί η οθόνη δεν «μιλά τη γλώσσα του παιδιού»

Η ανάπτυξη του λόγου επηρεάζεται από αρκετούς παράγοντες. Δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την ακοή, όπως λανθασμένα πολλοί νομίζουν. Είναι υπόθεση σχέσης και αλληλεπίδρασης.

Τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν βλέποντας πρόσωπα, ακούγοντας ρυθμούς ομιλίας, παρατηρώντας εκφράσεις, και κυρίως λαμβάνοντας ανταπόκριση.

Η οθόνη, όσο διαδραστική κι αν φαίνεται, δεν ανταποκρίνεται στο παιδί. Δεν προσαρμόζεται, δεν διορθώνει και δεν ενθαρρύνει. Είναι μία παθητική εμπειρία.

 Τρόπος χρήσης και διάρκεια

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ύπαρξη των οθονών, αλλά ο τρόπος χρήσης και η διάρκεια.

Αν ένα μικρό παιδί βλέπει λίγα λεπτά τη μέρα ένα ήρεμο βίντεο μαζί με τον γονιό του, και αυτό ακολουθείται από συζήτηση («Τι είδαμε; Τι έκανε ο λύκος;») τότε η επιρροή είναι μικρή ή ακόμα και μηδενική.

Το πρόβλημα ξεκινά όταν η οθόνη αντικαθιστά όλες τις δραστηριότητες και γίνεται ουσιαστικά η νταντά του παιδιού. Γίνεται δηλαδή ένα καθημερινό υποκατάστατο διαλόγου. Το να δει ένα παιδί λίγα λεπτά κινούμενα σχέδια την ημέρα δεν το καταστρέφει. Η ζημιά ξεκινά όταν οι οθόνες γίνονται η κύρια πηγή ερεθισμάτων, οπότε η επαφή με τον πραγματικό κόσμο να προηγείται και να κυριαρχεί.

 Τι προτείνουν οι ειδικοί

Οι επιστημονικές οδηγίες της AAP είναι ξεκάθαρες:

• 0–18 μηνών: αποφυγή οθονών (εκτός από αν πρόκειται για βιντεοκλήση)

• 18–24 μηνών: μικρή έκθεση ΜΟΝΟ με παρουσία και καθοδήγηση του γονέα.

• 2–5 ετών: έως 1 ώρα ημερησίως ποιοτικού περιεχομένου, πάντα να συνοδεύεται με συζήτηση.

• Πάνω από 6 ετών: σταδιακή εκμάθηση ορίων και κριτικής σκέψης, όχι απαγορεύσεις.

Εναλλακτικά υπάρχουν οι παραδοσιακές και ποιοτικές δραστηριότητες να κάνουν οι γονείς με τα παιδιά κατά τη διάρκεια της ημέρας: όπως το διάβασμα παραμυθιών και βιβλίων, παιχνίδι, μουσική, βόλτες και συζήτηση.

Η ανάπτυξη του λόγου απαιτεί χρόνο. Δεν χρειάζονται ακριβείς εφαρμογές, ούτε πίεση και άγχος, καθώς το κάθε παιδί είναι διαφορετικό. Σημασία έχει η ποιότητα της συναισθηματικής επικοινωνίας στο σπίτι, καθώς διαμορφώνει βαθιά την ψυχική ανθεκτικότητα και τη συμπεριφορά του παιδιού.

 Βιβλιογραφία – Πηγές

• American Psychological Association (2023). Η σημασία της συναισθηματικής ρύθμισης στην παιδική ηλικία.
• Harvard University – Center on the Developing Child (2021). Πώς η γονική ανταπόκριση επηρεάζει την ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου.
• Unicef (2022). Συναισθηματική ευημερία των παιδιών και η σημασία του υποστηρικτικού περιβάλλοντος.
• University of Adelaide (2024). Impact of screen time on language development in toddlers using LENA technology. Διαθέσιμο στο: adelaide.edu.au (πρόσβαση 2025).